حسابداری مالیات بر ارزش افزوده

«حسابداری مالیات بر ارزش افزوده»

قبل از هر چیز برای اشراف بیشتر روی مطالب میایم و پایه های مالیاتی رو معرفی می کنیم،

پایه های مالیاتی:
همونطور که میدونیم پایه مالیاتی به هر چیزی گفته میشه که نرخ مالیاتی یا ضریب مالیاتی به روی اون اعمال میشه به طور مثال در رابطه با مالیات حقوق میشه گفت که درآمد یک کارگر یا کارمند برای دولت یک پایه مالیاتی به حساب میاد و با اعمال کردن یک ضریب یا نرخ، میزان مالیات این درآمد حقوق مشخص میشه بنابراین هر چقدر تعداد پایه های مالیاتی بیشتر بشه و توی هر پایه مالیاتی ضریب یا نرخش بالا باشه مجموع درآمدهای مالیاتی دولت هم بیشتر میشه، این پایه های مالیاتی شامل:
1- مالیات بر درآمد مثل مالیات بر درآمد حقوق و مالیات بر درآمد عملکرد
2- مالیات بر ثروت مثل مالیات بر املاک و خودرو
3- مالیات بر مصرف مثل مالیات بر ارزش افزوده کالاها و خدمات
4- مالیات بر جمع درآمد
5- مالیات بر عایدی سرمایه
6- مالیات بر سود سپرده بانکی

روش های وصول مالیات:
انواع مالیاتهایی که نام برده شدن به دو روش وصول میشن:
1- روش مستقیم: دولت مستقیما و بدون واسطه مالیات رو از درآمد و دارایی اشخاص اخذ می کنه به طور مثال بعد از اتمام سال مالی و ارسال اظهارنامه عملکرد توسط مودی، رسیدگی مالیاتی توسط ممیز انجام میشه و درآمد مشمول مالیات بررسی میشه و یه بخشی از درآمد به عنوان مالیات در نظر گرفته میشه.
2- روش غیر مستقیم: وصول این نوع از مالیاتها به طرز نامحسوس و غیر مستقیم و با کمک واسطه ها انجام میشه به طور مثال کالای که مشمول ارزش افزوده هست خریداری میشه حضور ممیز مالیاتی اونجا دیده نمیشه بلکه مغازه دار موظفه مالیات ارزش افزوده رو از خریدار دریافت کنه و برسونه به سازمان امور مالیاتی
بنابراین مالیات بر ارزش افزوده نوعی مالیات بر مصرف هستش چون مصرف کننده نهایی، اون رو میپردازه و نحوه جمع آوری اون به صورت غیرمستقیم انجام میشه.
حسابداری مالیات بر ارزش افزوده:
در ادامه مقاله میپردازیم به مبحث اصلی مون یعنی نحوه ثبت اسناد حسابداری در رابطه با مالیات بر ارزش افزوده یعنی زمانی که کالا و خدمات خریداری میشه و دیگران برای ما فاکتور ارسال میکنن یا زمانی که کالا و خدمات به فروش میرسه و ما برای دیگران صورتحساب صادر می کنیم چطور باید اسناد حسابداریش رو ثبت کنیم؟

برای درک این موضوع و عدم حفظ کردن حسابهای مرتبط یه مروری می کنیم روی مبحث ارزش افزوده همونطور که گفتیم  مالیات بر ارزش افزوده نوعی مالیات غیرمستقیم بر مصرف هستش و این غیرمستقیم بودن یعنی برای وصول و پرداختش به دولت واسطه وجود داره این واسطه ها شامل تمام فعالین اقتصادی میشن که توی یک چرخه تولید و توزیع حضور دارن به طور مثال توی چرخه تولید و توزیع نان ما کشاورز رو داریم و شرکتی که گندم رو به آرد تبدیل میکنه، شرکتی که آرد رو به نان تبدیل میکنه، شرکت توزیع کننده نان و در نهایت سوپر مارکت یا فروشگاهی که این نان رو به دست خریدار که مصرف کننده نهایی به حساب میاد، میرسونه

بنابراین چون این فعالین اقتصادی، واسطه هستن توی هر مرحله از این داد و ستد مبالغی رو که بابت ارزش افزوده میپردازن و یا میگیرن به خودشون ارتباطی نداره یعنی یه حسابی رو دارن نگهداری می کنن که بتونن این پول رو به عنوان واسطه برسونن به دولت بنابراین بر اساس این توضیح منطقی هستش که ما برای نگهداری حسابهای مالیات بر ارزش افزوده از حسابهای دریافتنی و پرداختنی استفاده کنیم، حالا چرا دریافتنی یا پرداختنی؟
به طور مثال ما کارخانه تولید نان رو داریم که میاد از کارخانه قبلی آرد میخره و نان رو به شرکت توزیع نان میفروشه زمانی که آرد رو میخره علاوه بر پول اصلی 9 درصد هم اضافه میده در صورتیکه عملا نمیبایست این اضافه پرداختی رو میداده یعنی دولت میبایست اینجا حضور پیدا میکرده و این پول رو میداده حالا چون دولت حضور نداره، کارخانه تولید نان به جای دولت این مبلغ رو پرداخت میکنه به همین دلیل هم اسمش رو میگذارن اعتبار مالیاتی تا با دولت حساب و کتاب کنن زمانی هم که کالا و خدمات فروخته میشه علاوه بر پول فروش اون کالا یا خدمات باید 9 درصد اضافه تر دریافت کرد و این 9 درصد دریافتی هم برای فروشنده نیست بلکه برای دولته و چون دولت حضور نداره فروشنده این مبلغ رو میگیره و نگهداری میکنه تا بعد از اتمام دوره ارزش افزوده با دولت حساب و کتاب کنه به طور مثال زمانی که یک دوره ارزش افزوده به پایان میرسه شرکت تولید نان  بررسی میکنه که به جای دولت چه مقدار ارزش افزوده دریافت کرده و چه مقدار ارزش افزوده به نفر قبلی پرداخت کرده میاد این مبالغ رو از هم کم  میکنه و اونچه ماند رو در غالب اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده به دولت پرداخت میکنه بنابراین فعالین اقتصادی توی این چرخه یک واسطه به حساب میان تا مبالغ ارزش افزوده رو به دست دولت برسونن. پس به این دلیله که برای نگهداری این مبالغ از نوعی حساب دریافتنی و پرداختنی استفاده میشه یعنی اگر ما به جای دولت یه پولی رو میدیم به نفر قبلی باید حسابهای دریافتنی شناسایی کنیم یعنی باید این پول رو در آینده از دولت بگیریم و باهاش حساب و کتاب کنیم و اگر کالایی رو فروختیم و 9 درصد اضافه گرفتیم مبلغ نوعی پرداختنی میشه و باید حساب پرداختنی شناسایی کنیم چون نزد ما امانته و باید به  دولت پرداخت بشه اما از طرف دیگه این دریافتنی و پرداختنی که قراره استفاده بشه نوعش تجاری نیست یعنی سایر حسابهای دریافتنی و سایر حسابهای پرداختنی هستش چون ارتباطی به اصل معامله،  خرید و فروش، فعالیت و سودآوری کسب و کار تولیدی نان نداره به همین دلیل بر اساس فرمت صورتهای مالی اساسی از سایر حسابهای دریافتنی و سایر حسابهای پرداختنی استفاده میشه

بنا به یادداشت 20 فرمت صورتهای مالی اساسی که با عنوان دریافتنی های تجاری و سایر دریافتنی ها مشخص شده، ارزش افزوده میاد ذیل سایر دریافتنی ها، حسابهای دریافتنی و توی قسمت سایر قرار میگیره البته باز هم بستگی داره به این که اگر رقم ارزش افزوده خیلی قابل توجه نباشه میاد میشینه توی سایر، اما اگر رقمش قابل توجه باشه توی سایر دریافتنی ها توی حساب های دریافتنی خودش عنوان میگیره و زمانی از این حساب استفاده میشه که ما از سازمان طلب بیش از حد داریم یعنی خرید کالا و خدمات زیاد داشتیم و به جای دولت 9 درصد دادیم و با فرض اینکه فروشی هم نداشتیم بنابراین از دولت طلبکار میشیم.
اما اگر دوره مالی تموم بشه و ما فروش و خرید داشته باشیم و طبیعتا چون فروش مون بیشتر از خریدمون میشه پس 9 درصد فروش بیشتر از 9 درصد خریدمون میشه پس در نهایت به سازمان امور مالیاتی بدهکار میشیم توی این شرایط میایم توی یادداشت 34 صورتهای مالی، پرداختنی های تجاری و سایر پرداختنی ها رقم ارزش افزوده رو اعلام می کنیم

اگر رقم مالیات بر ارزش افزوده کم باشه توی سایر پرداختنی ها میاریم توی قسمت سایر در غیر اینصورت میاد زیر مجموعه سایر پرداختنی ها ذیل حساب های پرداختنی تحت عنوان مالیات بر ارزش افزوده قرار میگیره.
برای اینکه مطلب بهتر انتقال داده بشه میایم صورتهای مالی شرکت شیرین عسل رو که در پایان دوره مالی ارائه کرده بررسی میکنیم می بینیم که طلب ارزش افزوده از سازمان داشته و این طلب توی قسمت دریافتنی های تجاری، سایر دریافتنی ها توی سایر قرار گرفته چون اهمیت رقم کم بوده ولی اگر رقم پر اهمیت باشه با عنوان مالیات بر ارزش افزوده میاره میشونه ذیل سایر دریافتنی ها

اگر در پایان دوره مالی شرکت شیرین عسل بابت ارزش افزوده به سازمان امور مالیاتی بدهکار باشه یعنی 9 درصدهایی که گرفته بیشتر از 9 درصدهایی باشه که پرداخت کرده میاد توی سایر پرداختنی ها اگر رقم کم اهمیت باشه ذیل سایر قرار میگیره ولی اگر رقم با اهمیت باشه میاد ذیل سایر پرداختنی ها، حسابهای پرداختنی با عنوان مالیات بر ارزش افزوده پرداختنی قرار میگیره

همونطور که توی تصویر می بینیم توی یادداشت 4-24 اومده توضیحات مربوط به رقم مربوطه رو هم داده

برای ثبت اسناد مالیات بر ارزش افزوده فرض می کنیم که توی چرخه تولید و فروش نان، حسابدار شرکت تولید نان هستیم و میخوایم زمانی که از نفر قبلی آرد خریدیم و زمانی که به نفر بعدی نان میفروشیم اسناد حسابداری ارزش افزوده اش رو ثبت کنیم و در انتها سند تهاترش رو هم بزنیم

در قدم اول این شرکت تولیدی نان میاد از نفر قبلی که تولید کننده آرد هستش آرد میخره زمانی که آرد میخره ثبت حسابداریش به این صورت میشه (فارغ از اینکه در واقعیت برخی از این کالاها معاف یا مشمول ارزش افزوده هستن ما کل کالاها رو مشمول ارزش افزوده در نظر گرفتیم)؛

موجودی مواد و کالا- انبار مواد اولیه- آرد                       10.000

سایر حسابهای دریافتنی- مالیات بر ارزش افزوده              900

حسابهای پرداختنی تجاری                 10.900

زمان خرید آرد بخاطر تکلیفی که قانون مالیات بر ارزش افزوده بر دوش مون گذاشته به جای اینکه 10.000 تومان پرداخت کنیم 9 درصد این مبلغ رو هم بهش اضافه می کنیم و میام 10.900 تومان به شرکت تولیدی آرد پرداخت می کنیم و این 9 درصدی رو که قانون تلکیف کرده زمان خرید کالا و خدمات پرداخت بشه تا در زمان مشخص با شما حساب و کتاب کنم پس این مبلغ رو توی سایر حسابهای دریافتنی- مالیات بر ارزش افزوده ثبت می کنیم و در نهایت به شرکت تولیدی آرد مبلغ  10.900 تومان پرداخت می کنیم. تا اینجای کار اگر دوره سه ماهه ارزش افزوده تمام بشه و ما باید با سازمان حساب و کتاب کنیم و اینجا فقط 900 تومن طلب ما از سازمان میشه یعنی همون چیزی که اسمش رو میگذاریم اعتبار مالیاتی، اما اگر در همون دوره مالیاتی ارزش افزوده فروش هم داشته باشیم و بنا به تصویر بالا نان رو به یک شرکت پخش یا بازرگانی بفروشیم و قیمت فروش در نظر گرفته شده 15.000 تومان باشه برای این فروش ثبت زیر رو انجام میدیم؛
حسابهای دریافتنی تجاری                                                  16.350
فروش                                        15.000
سایر حسابهای پرداختنی- مالیات بر ارزش افزوده                    1.350

به جای اینکه 15.000 تومان حساب دریافتنی تجاری شناسایی کنیم مجبوریم 1.350 تومان اضافه تر شناسایی کنیم چون قانون میگه وقتی چیزی رو فروختی به جای من از طرف مقابل این 9 درصد رو بگیر و نگهدار تا با هم توی زمان مشخصی  حساب و کتاب کنیم که این پیش خودت باشه رو در قالب سایر حسابهای پرداختنی-مالیات بر ارزش افزوده ثبت می کنیم و از شرکت پخش یا شرکت بازرگانی 16.350 تومان طلبکار میشم.

حالا فرض رو بر این میگیرم که دوره سه ماهه مالیاتی ارزش افزوده تموم شده و باید با سازمان امور مالیاتی حساب و کتاب کنیم در طول این سه ماه بنا به ثبت حسابداری خریدی که انجام دادیم ما 900 تومان از سازمان طلبکار میشیم و از طرفی 1.350 تومان بابت فروشی که انجام شده سازمان پیش ما پول داره پس منطقا زمانی که میخوایم تعیین تکلیف کنیم و اظهارنامه ارزش افزوده رو بفرستیم و برای سازمان مشخص کنیم که چقدر پول پیش ما داره و پرداخت کنیم میایم حساب سایر حسابهای دریافتنی- مالیات بر ارزش افزوده رو که بدهکار بوده رو بستانکار می کنیم تا حسابش رو ببندیم و از طرفی حساب سایر حسابهای پرداختنی- مالیات بر ارزش افزوده رو که بستانکار بوده بدهکار می کنیم و حسابش رو میبندیم

سایر حسابهای پرداختنی- مالیات بر ارزش افزوده                    1.350

سایر حسابهای دریافتنی- مالیات بر ارزش افزوده              900

بانک                                     450

و در نهایت 450 تومان در قالب اظهار ارزش افزوده باید با سازمان تسویه حساب کنیم بنابراین از طریق این ثبت های حسابداری اول ارزش افزوده خرید رو شناسایی می کنیم و بعد ارزش افزوده فروش رو شناسایی می کنیم و زمانی که سه ماه یعنی یک فصل به اتمام رسید و خواستیم اظهارنامه ارزش افزوده برای سازمان امور مالیاتی بفرستیم طی سند حسابداری ثبت تهاتر رو میزنیم و تعیین تکلیف می کنیم که بالاخره ما از سازمان طلبکاریم یا بهش بدهکاریم.

بر میگردیم روی ترازنامه شرکت شیرین عسل، زمانی که سال مالی این شرکت به اتمام رسیده اومده صورت مالی داده

و مسلما صورت مالیش هم به تاریخ 12/29 هستش از اونجایی که رقم مربوط به مالیات ارزش افزوده اش بسیار پایینه و چیزی به عنوان ارزش افزوده توی سایر پرداختنی ها دیده نمیشه و از طرف دیگه توی پرداختنی ها یک رقم قابل توجه به اسم مالیات بر ارزش افزوده می بینی

این معنیش اینه که فروش شرکت شیرین عسل از خریدش بیشتر بوده و در نهایت زمانی که سند تهاتر رو بزنه باید مبلغی رو به سازمان امور مالیاتی بپردازه و این مبلغ رو توی صورت های مالیش توی قسمت سایر پرداختنی ها نشونده پس زمانی که دوره ارزش افزوده تموم میشه یا اینکه سال مالی تموم میشه و میخوایم صورت مالی بدیم این سند تهاتر رو میزنیم تا معلوم بشه که ما در انتها از سازمان طلبکاریم یا به سازمان بدهکاریم بنابراین اینطوری نیست که توی صورت مالی، هم سایر دریافتنی ها بابت ارزش افزوده عدد داشته باشه و هم توی قسمت سایر پرداختنی ها بابت ارزش افزوده عدد داشته باشه چون بعد از زدن سند تهاتر یا ما از سازمان طلبکار میشیم یا به سازمان بدهکار میشیم و زمانی که یادداشت های توضیحی رو میبنیم نوشته که مانده حساب مالیات بر ارزش افزده 223.926 هستش.

ثبت های حسابداری که تا الان راجع بهش صحبت شد مربوط به لایحه ارزش افزوده بود اما در حال حاضر با راه اندازی سامانه مودیان و بنا به ماده (4) قانون دائمی مالیات بر ارزش افزوده و تاکیدی که توی تبصره (1) این ماده روی نقدی بودن معامله داره « تبصره 1ـ مطابق این قانون، اصل بر نقدی بودن معاملات است» این فشار از روی کسب وکارها برداشته شد تا زمانی که پولی از بابت فاکتورها بین طرفین معامله جابجا نشده اعتبار یا بدهی مالیاتی پیدا نکنن، بنا به تبصره (2) ماده (4) قانون دائمی ارزش افزوده «تاریخ تعلق مالیات و عوارض همان تاریخ صدور صورتحساب است» یعنی همون تاریخی که صورتحساب صادر میشه و توی صورتحساب الکترونیک تاریخ صدورش دیده میشه توی این تاریخ مالیات و عوارضش تعلق پیدا میکنه پس سند سایر حسابهای دریافتنی و یا سایر حسابهای پرداختنی صادر میشه و مالیات و عوارض بر ارزش افزوده اش شناسایی میشه اما زمانی که خرید و فروش به صورت نسیه انجام میشه و توی سامانه مودیان روش پرداخت صورتحساب، نسیه تعیین میشه ثبت حسابداری تغییر پیدا می کنه چون داخل تبصره (2) ماده (4) قانون دائمی ارزش افزوده گفته شده که «لکن مودی با رعایت تبصره فوق مجاز است پرداخت مالیات و عوارض فروش این نوع معاملات را تا زمان پرداخت ثمن معامله توسط خریدار یا مبلغ قرارداد توسط کارفرما، متناسبا، به تأخیر بیندازد و سازمان تا زمان پرداخت مالیات و عوارض فروش این نوع معاملات توسط کارفرما یا خریدار، مودی را مشمول جریمه تأخیر در پرداخت نخواهد کرد. در خصوص معاملات مذکور، تا زمان پرداخت مالیات و عوارض توسط خریدار، اعتبار مالیاتی برای وی از این بابت منظور نخواهد شد.» پس اینجا داره میگه درسته که صورتحساب صادر شده و تعلق پیدا کرده و سندش هم ثبت حسابداری شده اما اگر وجهی بابت این صورتحساب جابجا نشده باشه نه شامل اعتبار مالیاتی برای خریدار میشه و نه شامل بدهی مالیاتی برای فروشنده حالا اگر بابت این فروش نسیه بعد از یکماه کل فاکتور تسویه بشه، توی تاریخ پرداخت 9 درصد کل فاکتور برای خریدار اعتبار مالیاتی محسوب میشه و برای فروشنده بدهی مالیاتی اما اگر 50 درصد این فاکتور نسیه،  تسویه بشه چون داخل ماده قانونی ذکر شده «متناسبا» پس بنا به 50 درصد تسویه شده، مبلغ 9 درصد مالیات و عوارض بر ارزش افزوده محاسبه میشه و به همین میزان برای خریدار اعتبار مالیاتی و برای فروشنده هم بدهی مالیاتی در نظر گرفته میشه، برای درک بهتر موضوع چندتا مثال رو عنوان می کنیم؛
شرکت تولیدی نان خریدی رو به صورت نسیه انجام داده به مبلغ 10.000 تومان و بابت این خرید انجام شده مبلغی پرداخت  نشده بنابراین ثبت حسابداری به صورت زیر انجام میشه؛
موجودی مواد و کالا- انبار مواد اولیه- آرد                                             10.000
سایر حسابهای دریافتنی- مالیات بر ارزش افزوده- اعتبار تحقق یافته                 0
سایر حسابهای دریافتنی- مالیات بر ارزش افزوده- اعتبار تحقق نیافته            900

بانک                                    0
حسابهای پرداختنی تجاری                 10.900

چون خرید انجام شده پس تعلق مالیات بر ارزش افزوده صورت گرفته و باید رقمش توی حسابها بشینه به همین دلیل برای حساب معین سایر حسابهای دریافتنی دو تا تفضیل ایجاد می کنیم به نامهای اعتبار تحقق یافته و اعتبار تحقق نیافته.
اعتبار تحقق یافته یعنی اون بخشی از اعتبار که بخاطر جابجا شدن پول فاکتور تحقق پیدا کرده و اعتبار تحقق نیافته یعنی بابت این معامله هنوز وجهی از بانک پرداخت نشده. مثال دیگه ای رو در نظر میگیرم که 50 درصد مبلغ فاکتور پرداخت شده؛
شرکت تولیدی نان یک خرید نسیه انجام داده به مبلغ 10.000 تومان و مبلغ 50 درصد از مبلغ این فاکتور رو پرداخت کرده ثبت حسابداریش به صورت زیر انجام میشه؛
موجودی مواد و کالا- انبار مواد اولیه- آرد                                             10.000
سایر حسابهای دریافتنی- مالیات بر ارزش افزوده- اعتبار تحقق یافته            450
سایر حسابهای دریافتنی- مالیات بر ارزش افزوده- اعتبار تحقق نیافته           450

بانک                                    5.450
حسابهای پرداختنی تجاری                    5.450
حالا میایم و در رابطه با فروش این شرکت و چگونگی ثبت های حسابداریش مثال میزنیم
شرکت تولیدی نان فروشی رو به صورت نسیه انجام داده به مبلغ 15.000 تومان و بابت این فروش انجام شده مبلغی دریافت  نکرده بنابراین ثبت حسابداری به صورت زیر انجام میشه؛
حسابهای دریافتنی تجاری                                    16.350
بانک                                                     0
فروش                                                                     15.000
سایر حسابهای دریافتنی- مالیات بر ارزش افزوده- بدهی تحقق یافته                        0
سایر حسابهای دریافتنی- مالیات بر ارزش افزوده- بدهی تحقق نیافته                    350

چون فروش انجام شده پس تعلق مالیات بر ارزش افزوده صورت گرفته و باید رقمش توی حسابها بشینه به همین دلیل برای حساب معین سایر حسابهای پرداختنی دو تا تفضیل ایجاد می کنیم به نامهای بدهی تحقق یافته و بدهی تحقق نیافته.
بدهی تحقق یافته یعنی اون بخشی از بدهی که بخاطر جابجا شدن پول فاکتور تحقق پیدا کرده و بدهی تحقق نیافته یعنی بابت این معامله هنوز وجهی به حساب بانکی واریز نشده. مثال دیگه ای رو در نظر میگیرم که 50 درصد مبلغ فاکتور فروش از طرف خریدار پرداخت شده؛
شرکت تولیدی نان یک فروش نسیه انجام داده به مبلغ 15.000 تومان و مبلغ 50 درصد از مبلغ این فاکتور رو دریافت کرده ثبت حسابداریش به صورت زیر انجام میشه؛
حسابهای دریافتنی تجاری                                    8.175
بانک                                                 8.175
فروش                                                                     15.000
سایر حسابهای دریافتنی- مالیات بر ارزش افزوده- بدهی تحقق یافته                    675
سایر حسابهای دریافتنی- مالیات بر ارزش افزوده- بدهی تحقق نیافته                   675

پس با ایجاد دو تفضیل اعتبار تحقق یافته و اعتبار تحققق نیافته برای حساب معین سایر حسابهای دریافتنی و دو تفضیل بدهی تحقق یافته و بدهی تحققق نیافته برای حساب معین سایر حسابهای پرداختنی زمان تکمیل اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده پیش فرض دچار چالش نمیشیم و ایجاد این تفضیل ها بیان کننده تاثیر تبصره (1) ماده (4) قانون ارزش افزوده بر روی اظهارنامه ارزش افزوده اس.
امیدوارم با مطالبی که توی این مقاله عنوان شد ثبت های مربوط به ارزش افزوده خرید و فروش کالا و خدمات رو کاملا درک کرده باشین و نیازی به حفظ کردن حسابهای مرتبط نداشته باشین.